زوال عقل یا دمانس سالمندی یکی از اختلالات نقایص شناختی است که در آن افت وضعیت شناختی در حوزه حافظه، زبان و توجه به صورت تدریجی رخ می‌دهد و شایع‌ترین نوع آن نیز آلزایمر است. ناتوانی و مشکلاتی که همراه با دمانس در زندگی فرد پیش می‌آید، علاوه بر خود فرد، اطرافیان را نیز درگیر می‌کند. از طرفی با توجه به اینکه درمانی برای این اختلال وجود ندارد، بسیاری از افراد با قرار گرفتن در سنین میانسالی، به دنبال راه‌هایی برای پیشگیری از ابتلا به این بیماری هستند. با آگاهی از روش‌های پیشگیری و علائم زوال عقل میتوانید خود را در برابر این اختلال ایمن سازید و با در صورت مشاهده نشانههای اولیه هرچه سریع‌تر برای کنترل آن گام بردارید.
منبع: زوال عقل
زوال عقل چیست؟
اختلال زوال عقل یا دمانس، به حالتی گفته می‌شود که در طی آن تغییرات نامطلوبی در مغز و سلول‌های عصبی اتفاق افتاده و به‌تدریج قشر خاکستری مغز و مناطق زیر قشری، دچار نارسایی فعالیت و زوال خواهند شد. ایجاد چنین شرایطی می‌تواند تحت تأثیر بیماری‌ها و علل مختلفی باشد. شایع‌ترین علت برای اختلال دمانس، بیماری آلزایمر است که 60 تا 80 درصد موارد ابتلا به دمانس را تشکیل می‌دهد.
پس از آلزایمر، مشکلات عروقی در مرتبه دوم قرار دارند. مشکلات عروقی می‌تواند به دلیل بستگی‌های خفیف در مسیر رگ‌های خونی مغز و یا خونریزی‌های خفیف در رگ‌های مغز ایجاد شود. دمانس با هریک از علل بالا که ایجاد شود، یک مجموعه نشانههای مشترک از قبیل ضعف در حافظه، توانایی صحبت کردن، مهارت حل مسئله و سایر توانایی‌های ذهنی را شامل می‌شود که فعالیت فرد در محیط را تحت تأثیر خود قرار می‌دهند. برای اطلاع بیشتر از اختلالات حافظه کلیک کنید.
نشانه‌ها و علائم زوال عقل
همانطور که گفته شد، علل متفاوتی برای ابتلا به این بیماری وجود دارد و با توجه به علت و منطقه‌ای از مغز که درگیر بیماری شده است، نشانههای متفاوتی نیز در این بیماران مشاهده می‌شود. برای مثال در اختلال آلزایمر، با توجه به اینکه بخش‌های مرتبط با حافظه در مغز فرد مهم‌ترین منطقه درگیر با بیماری هستند؛ درنتیجه ضعیف شدن تدریجی حافظه و فراموش کردن مطالب، اسامی، آدرس‌ها و سایر مسائل، مشهودترین نشانه‌هایی است که فرد با آن مواجه می‌شود. به طورکلی، علائم و نشانههای دمانس در سه سطح قابل‌مشاهده است.
1. سطح ابتدایی و یا زودهنگام
با توجه به اینکه در این مرحله، علائم به‌تدریج و آرام ظاهر می‌شوند، بسیاری از افراد متوجه شروع بیماری نیستند و بسیاری از مواقع مشکلات حاضر در این وضعیت را، به دلیل ناتوانی‌های مرتبط با سالمندی، قلمداد می‌کنند. شایع‌ترین علائم در این مرحله شامل فراموشی، از دست دادن آهنگ زمان یا به عبارتی خطا کردن در تشخیص صبح، ظهر و شب و گم شدن در محیط‌هایی که فرد با آن‌ها آشناست می‌باشد.
2. سطح میانی
با گسترش بیماری به این مرحله، نشانه‌ها به وضوح قابل مشاهده هستند و البته درگیری و محدودیت بیشتری را در زندگی فرد ایجاد می‌کنند. ازجمله نشانههای این سطح از بیماری می‌توان به موارد زیر اشاره کرد.
– فراموش کردن اتفاقاتی که اخیراً پیش‌آمده است.
– گم‌شدن در خانه
– مشکلات بسیاری در برقراری ارتباط با دیگران برای فرد پیش می‌آید.
– احتیاج به همراهی و کمک برای انجام فعالیتهای فردی نظیر آشپزی، حمام کردن و …
– بروز تغییرات رفتاری، مانند سوال کردن مکرر و یا احساس سرگردانی
3. سطح نهایی در زوال عقل
در این شرایط فرد تقریباً به‌طور کامل به دیگران وابسته شده و بدون کمک مراقبین از عهده انجام فعالیت‌هایش بر نمی‌آید. مشکلات حافظه با شدت بیشتری خود را نشان داده و محدودیت‌های شدیدی برای فرد ایجاد می‌کند. ازجمله نشانههای این سطح از بیماری شامل موارد زیر هستند.
– فرد نسبت به زمان و مکان آگاهی ندارد
– دشواری بسیاری در شناختن آشنایان و بستگان وجود دارد
– فرد به کمک مراقبین برای انجام اکثریت فعالیت‌ها نیاز دارد
– مشکلاتی در راه رفتن فرد ایجاد می‌شود
– تغییراتی که در مرحله قبلی در رفتار فرد ایجاد شده بود، شدت بیشتری پیدا کرده و در برخی افراد همراه با پرخاشگری خواهد بود.
میزان شیوع زوال عقل
شیوع این بیماری در افراد بالای 60 سال، بین 5 تا 8 درصد است که این درصد، نشان‌دهنده بالا بودن میزان شیوع این اختلال است. در حال حاضر حدود 50 میلیون نفر در کل جهان، به این بیماری مبتلا هستند و از این رقم، 60 درصد آن‌ها در سطوح ابتدایی و میانی بیماری قرار دارند. با توجه به روند بیماری پیش‌بینی می‌شود که در سال 2030 میلادی، در حدود 82 میلیون نفر، بیمار مبتلابه دمانس در جهان وجود داشته باشد و این رقم در سال 2050 به 152 میلیون نفر خواهد رسید.
عوامل خطر برای ابتلا به انواع زوال عقل چیست؟
اگرچه رابطه بسیار قویی بین اختلال دمانس و افزایش سن وجود داشته و درصد بسیار بالایی از بیماران را سالمندان تشکیل می‌دهند. بااین‌حال، سن تنها عامل اثرگذار و دلیل ابتلا به بیماری نیست تا جایی که در برخی موارد نیز، مشاهده‌شده که دمانس در سنین پایین‌تری ایجاد شده است. علاوه بر بالا رفتن سن، بیماری افسردگی، احساس تنهایی، سطح تحصیلات پایین و بی توجهی نسبت به فعالیتهای ذهنی و تمرینات مختلف، از جمله دلایلی هستند که احتمال ابتلای فرد به دمانس را افزایش می‌دهند. در این میان افراد می‌توانند با رعایت نکاتی از قبیل فعالیت بدنی مرتب، پرهیز از مصرف مداوم و بیش‌ازحد الکل، نکشیدن سیگار، توجه به رژیم غذایی و استفاده از مواد غذایی طبیعی و همچنین کنترل سطح فشارخون، کلسترول و قند خون احتمال ابتلای به این اختلال را در خود، کاهش دهند.
برای اطلاع بیشتر در زمینه علائم افسردگی کلیک کنید.
ارزیابی اختلال دمانس
با توجه به اینکه دمانس، یک بیماری پیشرونده است و به تدریج کل مغز و سیستم عصبی فرد را درگیر خود می‌کند، درنتیجه تشخیص هرچه سریع‌تر این بیماری، یکی از مهم‌ترین عوامل در مبارزه با آن است. اگر دچار مشکلات در حافظه یا سایر توانایی‌های ذهنی شده‌اید و یا کسی را می‌شناسید که چنین مشکلاتی دارد، هرچه سریع‌تر وضعیت را با یک پزشک درمیان بگذارید. برای اطلاع بیشتر از بیماری های روان تنی کلیک کنید.
برای بررسی ابتلای فرد به دمانس و میزان پیشرفت این بیماری، ابزارهای مختلفی ساخته شده است که پراستفاده‌ترین آن‌ها در میان تست‌های روانشناسی، آزمون (MMSE) هست. در این آزمون سؤالاتی راجع به زمان و مکان نظیر (امسال چه سالی است؟ در کدام روز هفته هستیم؟)، توانایی نامیدن اشیا (اشاره به یک خودکار و سوال کردن از اینکه نام این وسیله چیست)، توانایی محاسبه (از عدد 100، 7 تا 7 تا کم کنید تا جایی که بگویم کافی است) و برخی توانایی‌های دیگر از فرد پرسیده می‌شود.
بالاترین نمره‌ای که فرد می‌تواند در این آزمون دریافت کند 30 است و نمره‌ای که به‌عنوان خط برش و نشان‌دهنده ابتلای فرد به بیماری دمانس است، نمره 24 و نمرات پایین‌تر از آن است. نمرات 19 تا 24 بیانگر اشکال خفیف، 10 تا 19 بیانگر اختلال متوسط و نمره کمتر از 10 نشانگر یک مشکل جدی و شدید است.
علاوه بر MMSE، تصاویر مغزی که توسط دستگاه ام آرآی و یا سیتی اسکن دریافت می‌شوند نیز، در ارتباط با میزان درگیری مغز با این اختلال و حجم بافت‌های از بین رفته و همچنین مناطق از بین رفته اطلاعات مفیدی در اختیار پزشک می‌گذارند.
درمان زوال عقل
تاکنون هیچ راه قطعی برای درمان اختلال زوال عقل یافت نشده است و تنها با مصرف برخی از داروها نظیر گالانتامین، ریواستیگمین و همچنین دونپزیل می‌توان سرعت گسترش بیماری را کند کرد. این داروها باعث مهار پروتئین‌هایی می‌شوند که در صورت فعالیت بیش‌ازحد در مغز باعث تخریب سلول‌های مغزی می‌شوند.
جدی‌ترین فعالیتی که می‌توان برای مقابله با ابتلا به این بیماری انجام داد انجام مرتب فعالیتهای مغزی است. اکثریت بیماری‌های سبب ساز دمانس و از جمله آن‌ها آلزایمر، ارتباط قوی با تنبلی مغز و سطح پایین فعالیت آن دارند. درنتیجه هر فعالیت ذهنی که مغز شمارا درگیر کند، می‌تواند کمک شایانی برای مقابله با این بیماری باشد. بهترین فعالیتی که اغلب اوقات از جانب متخصصین توصیه می‌شود یادگیری یک‌زبان جدید است. همچنین پیروی از یک سبک زندگی مطلوب نیز می‌تواند سپر مهمی در مقابل این بیماری باشد.
برای اطلاعات بیشتر در زمینه درمان آلزایمر کلیک کنید.
خانواده و مراقبین افراد دارای اختلال
دمانس، همانطور که به فرد آسیب می‌زند، اطرافیان و مراقبین وی را نیز تحت تأثیر خود قرار می‌دهد. فشار روانی بالای ناشی از مراقبت از چنین افرادی، ناراحتی و غم مرتبط با بیماری یکی از نزدیکان، هزینه‌های بالای نگهداری از بیماران و صبوری در مقابل رفتارهای خارج از عرف آن‌ها، همگی دلایلی هستند که می‌توانند باعث ابتلای مراقبین این افراد به انواع بیماری‌های روانی باشند. به همین خاطر معمولاً توصیه می‌شود که بیش از یک مراقب برای چنین افرادی در نظر گرفته شود تا هریک از مراقبین بتواند زمانی را هم به استراحت سپری کند. بااین‌حال حتی اگر به‌تنهایی مسئولیت مراقبت از چنین بیماری را بر عهده‌دارید، تلاش کنید تا در طول روز زمانی را هم به خودتان اختصاص دهید و به انجام فعالیتهای نشاط آور و روحیه‌بخش بپردازید. فعالیت‌هایی نظیر تمرینات یوگا، ریلکسیشن و سایر فعالیتهای آرامش بخش نیز بسیار مفید خواهد بود.
سوالات متداول
1. چه زمانی باید برای ارزیابی و بررسی ابتلا به دمانس به پزشک مراجعه کنیم؟
همانطور که گفته شد دمانس یک اختلال پیشرونده است، به همین خاطر هرچه زودتر تشخیص داده شود، می‌توان از گسترش آن جلوگیری کرد. درصورتی‌که احساس می‌کنید توانایی ذهنتان در به خاطر سپردن و یا یادآوری مطالب کمتر شده این مطلب را با پزشک متخصص در میان بگذارید.
2. چگونه می‌توانیم از بروز زوال عقل پیشگیری کنیم؟
انجام فعالیتهای ذهنی به‌خصوص یادگیری زبان جدید، در اکثر مواقع توصیه‌شده است، در کنار یادگیری زبان، چیدن پازل، حل جدول و به خصوص جدول سودوکو و همچنین مطالعه نیز سودمند هستند. استفاده از یک سبک زندگی مناسب و سالم نیز می‌تواند تا حد زیادی کمک‌کننده باشد. همچنین مشاوره فردی می‌تواند به شما کمک کننده باشد.
برای آگاهی بیشتر در زمینه مشاوره فردی کلیک کنید.
3. چه علائمی غیر از مشکلات حافظه، در بیماران دمانس دیده می‌شود؟
شایع‌ترین علامت دمانس، مشکلات حافظه است، اما در کنار آن، فراموش کردن موقعیت مکان و زمان، ناتوانی در اسم بردن اشیا و افراد، ناتوانی در پیدا کردن راه و مسیر حتی در خانه ازجمله علائم قابل‌مشاهده هستند. ضمنا فراموش کردن موقعیت زمان و مکان به خصوص در شرایطی دیده می‌شود که سالمندان از محیط زندگی که اکثر اوقات در آن هستند بیرون آورده می‌شوند، به همین خاطر توصیه می‌شود که تا حد امکان از جابه‌جا کردن این بیماران بپرهیزید. جهت کسب اطلاعات بیشتر در این زمینه میتوانید از خدمات مرکز مشاوره روانشناسی کانون مشاوران بهره‌مند شوید.
منبع: زوال عقل