عقده ادیپ چیست؟

زیگموند فروید نخستین روانشناسی است که در ارتباط با مسائل جنسی و تمایلات انسان در زندگی، صحبت کرده است. اصطلاح عقده ادیپ که نخستین بار توسط او به کار گرفته شد، به عنوان سمبول زنای با محارم در نظر گرفته می‌شود. بر اساس نظریه فروید، همه پسران در یک دوره سنی، نسبت به مادرشان علاقه نشان می‌دهند و تمایل دارند که به‌جای پدرشان، مادر را تصاحب کنند. به همین خاطر نام این دوره سنی را مرحله ادیپال یا عقده ادیپ می‌گذارد. اصطلاحی که از گذشته‌های دور بیان می‌کند که پسران بیشتر به سمت مادر و دختران بیشتر به سمت پدر گرایش دارند، شاید تا حدودی با موضوع این مقاله و مفاهیم آن ارتباط داشته باشد. در ادامه به تعریف و بیان دلایل این احساسات و بررسی کامل عقده ادیپ خواهیم پرداخت.

منبع: عقده ادیپ چیست

عقده ادیپ چیست؟

اگر شما هم فرزند پسر 3 تا 6 ساله در خانه دارید، احتمالاً متوجه شده‌اید که او اخیراً نسبت به اندام خصوصیش توجه بیشتری دارد و یا شاید این جمله را شنیده باشید که می‌گوید (مامان! وقتی بزرگ شدم می‌خواهم با تو عروسی کنم!)، (می‌خواهم همیشه کنار تو بمانم) و جملاتی ازاین‌دست. ویژگی مشترک تمامی این جملات این است که به‌صورت مستقیم و یا ضمنی، به دو نکته اشاره می‌کنند.

نخست اینکه این جملات در تحسین مادر و خوبی‌های او و همچنین تمایل به ماندن در کنار مادر اشاره می‌کند. ثانیا در این جملات معمولاً نقش پدر حذف شده و یا بسیار کمرنگ است. شاید این جملات را به عنوان علاقه و محبت مادر و فرزندی درنظر گرفته و توجه چندانی به آن‌ها نداشته‌اید. اما باید به این امر توجه داشته باشید که به اعتقاد گروهی از روانشناسان، این جملات و احساسات در مسیر رشد جنسی کودک قرار دارند و چندان هم بی‌اهمیت نیستند. این مفاهیم نشان از شکل گیری عقده ادیپ در پسران دارد که در آن پسران نسبت به مادرشان علاقه زیادی داشته و تمایل دارند به جای پدرشان، مادر را تصاحب کنند.

اما ظهور عقده ادیپ، خود تابع شرایط مشخصی است؛ اصلی‌ترین شرط، وارد شدن کودک به مرحله‌ای است که متوجه اندام جنسی خود و لذت‌های آن می‌شود. به عبارتی تا قبل از این مرحله، کودکان توجهی به این بخش از بدن خود ندارند، اما هنگامی‌که وارد این مرحله از رشد می‌شوند، بعضی رفتارهایی را در جهت تحریک اندام جنسی نشان داده و از این امر لذت می‌برند.

باید به این نکته توجه داشت که این لذت‌ها و توجهی که کودک نشان می‌دهد، تفاوت کیفی بسیاری با رفتارهای جنسی بزرگ سالانه دارد و این برداشت که کودکان در آن سنین، رفتارهای جنسی بزرگ سالانه را نشان می‌دهند، یکی از تحریف‌هایی است که در نظریه فروید ایجادشده است.

 

حل شدن عقده ادیپ

همزمان با توجه به لذت‌های ناشی از اندام جنسی و علاقه‌ای که پسربچه‌ها نسبت به مادر پیدا می‌کنند، دو رویداد دیگر نیز به وقوع می‌پیوندد. نخست آنکه کودکان پدر را رقیبی بر سر تصاحب مادر احساس می‌کنند و به این نتیجه می‌رسند که حضور پدر، مانع وصال آن‌ها به مادر خواهد بود. درنتیجه در ذهن خود وی را به‌عنوان رقیب عشقی در نظر گرفته و برای مبارزه با او و جلب‌توجه مادر به سمت خود تلاش می‌کنند. دومین رویداد آن است که در پی توجه به اندام جنسی و کنجکاوی در این زمینه، کودکان متوجه می‌شوند که دختران و پسران، در این زمینه با یکدیگر تفاوت دارند.

این نخستین باری است که آن‌ها متوجه تفاوت بین دو جنس می‌شوند و در ذهن خود به دنبال دلیلی برای آن می‌گردند. ذهن کودکانه و شرایطی که فرد در آن قرار دارد، باعث می‌شود تا پسران نتیجه بگیرند که دختران نیز در ابتدا اندام جنسی مردانه داشته‌اند، اما به دلیل رقابت عاشقانه با پدرشان، پدر آن‌ها را اخته کرده است. ترس از اینکه کودک نیز، با ادامه دادن رقابت با پدرش، اخته شود و اندام جنسی را از دست بدهد، باعث به وجود آمدن اضطراب شدیدی در او خواهد شد. ذهن کودک برای دفاع از او در مقابل این اضطراب و احتمال اخته شدن، عشق به مادر را سرکوب کرده و برای همیشه از حیطه هشیار ذهن خارج می‌کند.

 

کاربرد عقده ادیپ

عقده ادیپ و اضطراب اختگی، در سال‌های 3 تا 6 سالگی در کودک ایجاد می‌شود. پیش‌ازاین سن، کودکان معمولاً در محوریت توجه قرار دارند و هرچه را می‌خواهند به دست می‌آورند. آن‌ها ارتباط چندانی با اصول اخلاقی و خوب یا بد بودن امور ندارند. اما در این بازه سنی و به دنبال سرکوب کردن رقابت و حسادتی که با پدر داشته‌اند، کودکان شروع به همسان‌سازی خود با پدر می‌کنند. آن‌ها با اقتدای به پدر، هرچه ازنظر او خوب باشد را انجام می‌دهند و هرچه اشتباه باشد را انجام نمی‌دهند و به‌این‌ترتیب اصول اخلاقی و نقش‌های جنسیتی را نخستین بار از پدرشان الگو می‌گیرند.

با توجه به اینکه کودکان از سنین 6 سالگی و همزمان با پایان یافتن عقده ادیپ، وارد مرحله پیش دبستانی و آموزش می‌شوند؛ با سرکوب عقده ادیپ و فراموش کردن تکانه‌های جنسی و همچنین با الگو گرفتن از والدین، زمینه مناسبی برای توجه کودک به مسائل آموزشی و فراگیری علوم مختلف ایجاد می‌شود.

برای آشنایی بیشتر در زمینه تربیت جنسی کودکان کلیک کنید.

شکل‌گیری وجدان اخلاقی

یکی دیگر از کاربردهایی که فروید برای عقده ادیپ در نظر می‌گیرد، این است که با پایان یافتن آن و همسان‌سازی کودک با والد هم‌جنس، وجدان اخلاقی در کودک شکل می‌گیرد. به عبارتی درونی کردن کلیه دیدگاه‌های پدر، باعث می‌شود تا کودک از این به بعد بر اساس همان معیارها یا به عبارتی بر اساس وجدان پدرش، به فعالیت بپردازد. برای کسب اطلاعات بیشتر در زمینه کودک کلیک کنید. 

 

سرانجام عقده ادیپ

همان‌طور که گفته شد، ترس از اخته شدن، چنان اضطرابی در پسربچه‌ها ایجاد می‌کند که آن‌ها تمامی این مسائل را سرکوب می‌کنند و تا شروع دوران بلوغ، دیگر توجهی به مسائل جنسی ندارند. اما با شروع بلوغ یک‌بار دیگر توجه فرد به سمت نیازها و اندام‌های جنسی بازمی‌گردد. تفاوت این دوره با مرحله قبل در این است که این بار کودک، بر اساس آنچه از جامعه و اصول اخلاقی درونی شده پدرش آموخته است، می‌داند که رابطه با محارم بر اساس اصول اخلاقی پذیرفته‌شده نیست و می‌بایست برای تمایلات جنسش اهدافی در بیرون از دایره محارم بیابد. به اعتقاد فروید این مسئله باعث می‌شود تا فرد مانند هر بزرگسال دیگری به دنبال شریک عاطفی و جنسی مناسب برای خودش بگردد.

 

آسیب‌های ناشی از حل نشدن عقده ادیپ

یک رابطه جنسی بهنجار به این معناست که فرد با شخص دیگری ارتباط برقرار می‌کند اما فردی که با او ارتباط برقرار کرده، از جنس مخالف فرد و همچنین بیرون از دایره محارم وی باید باشد. به‌علاوه در بازه سنی متناسب با فرد نیز قرار داشته باشد. هرگونه تخطی از این شرایط، نظیر ارتباط با محارم، کودکان، سایر موجودات و … نشان‌دهنده وجود گره‌هایی در مرحله ادیپال فرد است. یکی دیگر از مشکلاتی که در این زمینه به وجود می‌آید علاقه‌مندی به افرادی است که اگرچه در دایره محارم ما نیستند و از جنس مخالف ما هستند، اما به لحاظ شخصیتی و سبک‌رفتاری مشابه مادر هستند. با توجه به اینکه درمان این مشکلات نیاز به مهارت و تخصص کافی دارد، در صورتیکه در این زمینه مشکل و یا ابهامی دارید بهتر است با یک مشاور صحبت کنید.

برای آگاهی بیشتر در زمینه مشاوره تلفنی کلیک کنید.

 

سوالات متداول

عقده ادیپ در کدام مرحله از دیگاه فروید قرار دارد؟

عقده ادیپ در واقع در مرحله سوم که همان مرحله آلتی یا احلیلی است اتفاق می‌افتد. در این دوره کودک در سنین 3 تا 6 سالگی قرار دارد. جهت کسب اطلاعات بیشتر در این زمینه می‌توانید از خدمات مرکز مشاوره روانشناسی کانون مشاوران بهره‌مند شوید.

منبع: عقده ادیپ چیست