اختلال چند شخصیتی از جمله اختلالات تجزیه‌ای است که مشخصه آن وجود دو یا چند هویت یا حالات شخصیتی است که به طور مکرر کنترل رفتار شخص را به دست می‌گیرند و همراه با ناتوانی در به یادآوردی اطلاعات مهم شخصی رخ می‌دهد. این اختلال که نام‌های متعددی از جمله اختلال شخصیت چندگانه و اختلال هویت تجزیه‌ای دارد، عجیب‌ترین و شدیدترین نوع آسیب روانی است. احتمال ابتلای زنان نسبت به مردان بیشتر است و معمولا صفات شخصیتی اختلال وسواسی جبری هم در آن دیده می‌شود. یکی از ویژگی‌های جالب در مورد این اختلال این است که هویت‌های مختلف در یک فرد از جهات زیادی باهم فرق می‌کنند؛ مثلا زنی گزارش می‌دهد در یک ماه چندبار عادت ماهیانه را تجربه می‌کند چون هر شخصیت دوره خاص خودش را دارد. با آگاهی کامل از اختلال چند شخصیتی میتوانید گامی موثر در جهت درمان آن بردارید.
منبع: اختلال چند شخصیتی
اختلال چند شخصیتی یا هویت تجزیه‌ای
اختلال چند شخصیتی نوعی از اختلال روانی است که فرد مبتلا دو یا چند شخصیت همراه با هویت‌های متفاوت را در خودش جای داده است. هرکدام از این شخصیت‌ها ویژگی‌های روحی و جسمی مختص به خودشان را دارند و در برخی از موارد حتی با یک‌دیگر در تضاد هستند. این تفاوت‌ها در سن، نام، نگرش، رویا، توانایی یادگیری، خلقیات و حتی مسائل جسمی مانند فشارخون، ضربان قلب و بیماری‌ها وجود دارد. هرکدام از شخصیت‌ها شیوه درک کردن، ارتباط برقرار کردن و فکر کردن منحصر به خودشان را دارند. عموما در زمانی که فرد در یکی از هویت‌ها حضور دارد از وجود هویت دیگر خبر نداشته و فکر نمی‌کنند چنین چیزی وجود داشته باشد. برای اطلاع بیشتر از اختلالات روانی کلیک کنید.
علائم اختلال چند شخصیتی
این اختلال علائم و نشانه‌هایی دارد که به شرح زیر هستند:
1. بروز یک یا چند شخصیت دیگر در فرد
یکی از آشکارترین نشانه‌های ابتلا به این بیماری به وجود آمدن یک یا چند شخصیت متفاوت در یک فرد است که به راحتی می‌توان به آن پی برد. عموما هیچ‌کدام از شخصیت‌ها در این فرد از دیگری باخبر نیستند و به راحتی آن را انکار می‌کنند حتی زمانی که به آن‌ها می‌گویید چنین چیزی را از آن‌ها دیده‌اید. از این نشانه در یک‌سری از فرهنگ‌های سنتی به عنوان تسخیر یاد شود.
2. یادزدودگی
شکاف‌های زیادی در یادآوری واقعیت‌های روزانه، اطلاعات شخصی مهم، رویدادها و خاطرات وجود دارد که با فراموشی عادی بسیار متفاوت هستند به صورتی که در یکی از ابعاد به راحتی به یاد آورده می‌شوند اما در بعد دیگر فراموشی پابرجا است. در بیشتر موارد رویدادهای آسیب‌زا و استرس‌زا به خاطر آورده نمی‌شود.
3. داشتن خاطرات متفاوت
زمانی که فرد دچار اختلال چند شخصیتی شده باشد خاطرات متفاوتی را از یک زمان خاص بیان می‌کند و شما به خوبی متوجه می‌شوید که خاطرات او شباهتی به هم ندارند و اصلا نمی‌شود آن‌ها را به یک‌دیگر بسط داد. در یک سری از حالات این خاطرات با هم تفاوت دارند اما در بعضی از آن‌ها ممکن است به تضادهایی هم برخورد کنید که کاملا در برابر هم قرار دارند.
4. تفاوت ویژگی‌های هویتی
یکی از نشانه‌های دیگر این اختلال تفاوت در ویژگی‌های هویتی مانند جنس، نژاد و سن است. در این حالت فرد گاهی ادعا می‌کند که زن است و گاهی ادعا می‌کند که مرد است. ممکن است شخصیت‌های متفاوت او گاهی ظاهر حیوان یا موجودات خیالی را به خود بگیرند.
5. رفتارهای نابهنجار
این افراد ممکن است درکی از زمان نداشته باشند و عموما به احساساتی مانند خلسه و تجربه‌های خارج از بدن اشاره می‌کنند. بسیاری از اشخاص مبتلا تمایل به رفتارهای خودآزارانه و خود ویرانگر دارند و عموما رفتارهای پرخاشگرانه‌ای نسبت به خودشان و دیگران نشان می‌دهند. ممکن است آن‌ها در یکی از شخصیت‌ها دست به کار پرخطر و غیرعاقلانه‌ای مانند رانندگی با سرعت زیاد یا دزدیدن پول از دوستان و همکاران بزنند، در صورتی که شخصیت دیگرشان اصلا حاضر به انجام این کارها نیست.
نکته قابل تامل این است که این بیماری زمینه اضطراب و ناراحتی را ایجاد می‌کند و یا چند جنبه اصلی زندگی را مختل می‌نماید و وجود بیماری‌های روانی دیگر یا مصرف موادمخدر باعث بروز این علائم نمی‌شود و در روند تشخیص اخلال ایجاد نمی‌کند.
علت بروز اختلال چند شخصیتی
بسیاری از روانشناسان معتقد هستند که ترکیب چندین عامل مختلف اختلال چند شخصیتی را در فرد به وجود می‌آورد اما به عقیده آن‌ها بروز آسیب و یا ضربه‌های روحی در کودکی یکی از مهم‌ترین عوامل بروز این اختلال است. عموما این اختلال به علت بروز یک واکنش دفاعی در برابر شرایط نامناسب و غیرقابل تحمل از خود به وجود می‌آید و فرد با گسستگی شخصیت اصلی یا تکیه بر شخصیت‌های دیگر سعی می‌کند با شرایط کنار بیاید. به طور کلی این فرد یک اتفاق به شدت دردناک را پشت سر گذاشته و قادر به پذیرفتن آن به صورت خودآگاه نیست پس خودش را به طور ناخودآگاه در هویت دیگری می‌بیند و در برابر هر اتفاقی ممکن است یک شخصیت جدید از خودش بروز دهد که در نهایت اختلال هویت تجزیه‌ای را ایجاد می‌کند.
تشخیص اختلال هویت تجزیه‌ای
زمان زیادی برای تشخیص اختلال چند شخصیتی نیاز است. بیشتر کسانی که مبتلا به این اختلال هستند قبل از این که به مرحله تشخیص برسند حدود هفت سال در جلسات روان‌درمانی مختلفی حضور پیدا می‌کنند به دلیل این که علائم این اختلال با بسیاری از بیماری‌های روانی دیگر شباهت دارد. بیشتر افراد مبتلا به اختلال هویت تجزیه‌ای اختلال شخصیت مرزی، وسواسی جبری یا اختلالات روانی دیگر مانند اضطراب و افسردگی هم دارند که کار تشخیص را بسیار سخت‌تر می‌کند. تشخیص باید توسط افراد بسیار متخصصی که از همه چیز آگاهی دارند و با در نظر گرفتن همه جوانب صورت بگیرد.
برای آگاهی بیشتر در زمینه اختلال شخصیت وسواسی جبری کلیک کنید.
زمان تعویض شخصیت‌ها
نمایان شدن هر کدام از شخصیت‌ها و تسلطش بر رفتار و افکار فرد تعویض شخصیت نام دارد به دلیل این که یکی از شخصیت‌ها جای خود را به شخصیت دیگری می‌دهد. این تعویض شخصیت برای بعضی از افراد هرچند ثانیه یا چند دقیقه اتفاق میافتد و برای عده‌ای دیگر چند روز یک‌بار رخ می‌دهد.
آسیب‌های اختلال چند شخصیتی بر زندگی
اختلال چند شخصیتی باعث می‌شود تا چگونگی تجربه زندگی در مبتلایان به آن تغییر کند و این تغییرات به چند مدل صورت می‌گیرد.
زوال شخصیتی: این افراد احساس می‌کنند که از بدن‌شان جدا می‌شوند و از بیرون نظاره‌گر خودشان هستند. به همین دلیل به این تاثیر تجربه خارج از بدن هم می‌گویند.
مسخ واقعیت: این افراد احساس می‌کنند که دنیای بیرون غیرواقعی است و هیچ‌چیز قابل لمسی در آن وجود ندارد. در این افراد دنیای بیرون بسیار تیره و تار و غیر قابل دسترس به نظر می‌رسد.
فراموشی: افراد مبتلا در به یادآوردن اتفاقات شخصی و مسائل مهم ناتوان هستند به حدی که نمی‌توان اسم آن را فراموشی مقطعی یا معمولی گذاشت. این افراد ممکن است در هنگام گفت‌وگو موضوع صحبت را از یاد ببرند.
تغییر یا پریشانی هویت: هردوی این حالت‌ها احساساتی را در فرد ایجاد می‌کند که توانایی این که خودش را معرفی کند و بگوید کیست ندارد به همین دلیل دچار پریشانی می‌شود. این شخص در بیان علایق شخصی، باورهای سیاسی و مذهبی و اجتماعی یا نگاهش به آینده دچار مشکل می‌شود و در نهایت پریشانی هویت پیدا می‌کند. علاوه بر همه این‌ها ممکن است احساساتش در یک لحظه نسبت به زمان، مکان و موقعیت به طور غیرعادی تغییر کند.
چه کسانی بیشتر در معرض ابتلا به این اختلال هستند؟
با وجود این که هنوز علت مشخصی برای بروز اختلال چند شخصیتی وجود ندارد اما طبق تحقیقات این اختلال نوعی پاسخ روانشناختی به فشارها و تنش‌های بین فردی و محیطی است و بیشترین تاثیر را زمانی دارد که این اتفاقات در کودکی افتاده باشد یعنی زمانی که عدم توجه و سوءاستفاده عاطفی چگونگی شکل‌گیری شخصیت کودک را مختل می‌سازد. پس عموما کسانی که دچار این بیماری روانی می‌شوند کسانی هستند که در کودکی این‌گونه تنش‌ها را تجربه کرده‌اند و عموما تجربه‌ها ناخوشایند است و باعث احساس ناراحتی و آزردگی می‌شوند. همچنین زنان نسبت به مردان بیشتر به این اختلال دچار می‌شوند.
برای اطلاع بیشتر در زمینه مشاوره تلفنی کلیک کنید.
میزان شیوع اختلال چند شخصیتی
مبنی بر آماری که وجود دارد 0/01 تا 1 درصد افراد مبتلا به اختلال چند شخصیتی هستند. اگر این اختلال را در معنای وسیع‌تر آن بررسی کنیم یک سوم افراد گزارش داده‌اند که گاهی احساس شبیه به افراد مبتلا به این اختلال را دارند و فکر می‌کنند که خودشان را در فیلم مشاهده می‌کنند که ممکن است تجربه گسستگی یا تجزیه هویت باشد. همچنین هفت درصد افراد احتمالا این اختلال را دارند اما هنوز به مرحله تشخیص نرسیده‌‌اند.
تفاوت اختلال چند شخصیتی با اسکیزوفرنی
عموما افراد این دو اختلال را با هم اشتباه می‌گیرند ولی این تصور اشتباهی است و تفاوت‌های زیای بین آن‌ها وجود دارد. اسکیزوفرنی یکی از اختلالات خطرناکی است که روان‌پریشی مزمن را به همراه دارد. آشکارترین نشانه‌های آن هذیان و توهم است. افرادی که مبتلا به این بیماری هستند اختلال چند شخصیتی ندارند اما مبتلایان به هردوی این اختلالات در معرض خودکشی قرار دارند.
برای آشنایی بیشتر در زمینه اسکیزوفرنی کلیک کنید.
درمان اختلال چندشخصیتی
درمان مشخص و قطعی برای درمان اختلال چند شخصیتی وجود ندارد اما اگر بیمار و اطرافیان به درمان اهمیت دهند و تعهد داشته باشند با شرکت در برنامه‌های درمانی طولانی مدت، بهبود نسبی پیدا می‌کنند. روش‌های درمانی موثری که برای این بیماری روانی استفاده می‌شود صحبت درمانی، روان درمانی و درمان با استفاده از هیپنوتیزم است. روش‌های کمکی مانند هنر درمانی یا حرکت درمانی هم می‌تواند موثر باشد. هنوز دارویی برای این نوع اختلال وجود ندارد پس بخش عمده درمان تکیه بر رویکردهای روانشناختی است. همچنین درمان اختلالاتی که همزمان با این بیماری روانی بروز پیدا می‌کند می‌تواند در بهبود وضعیت عمومی بیمار موثر باشد.
سوالات متداول
_ فردی که دچار اختلال چند شخصیتی باشد آیا قابلیت درمان دارد؟
هنوز درمان مشخصی برای این بیماری وجود ندارد اما اگر بیمار و اطرافیانش تعهد لازم را برای درمان داشته باشند می‌توانند با یک دوره درمان روانشناختی این اختلال را بهبود ببخشند اما درمان دارویی برای آن وجود ندارد. جهت کسب اطلاعات بیشتر در این زمینه میتوانید از خدمات مرکز مشاوره روانشناسی کانون مشاوران بهره‌مند شوید.
منبع: اختلال چند شخصیتی