روانشناسان برای مداخله و درمان اختلالات روانشناختی، رویکردهای متفاوتی را در نظر می‌گیرند که طرحواره درمانی یکی از آن‌ها است. اگر بارها و بارها در روابط، شغل و بسیاری از موقعیت‌های زندگی خود به مشکل برخورده‌اید و این مشکلات برای شما الگویی تکراری دارند، یا اگر برای حل مشکلات خود به روان‌درمانگرهایی مراجعه کرده‌اید که ریشه مسائل شما را ناشی از معضلات دوران کودکی‌تان عنوان کرده‌اند، شاید بهتر است طرحواره درمانی را امتحان کنید. این روش به عنوان یکی از رویکردهای جامع و تلفیقی علاوه بر بهره‌گیری از روش‌های رویکرد شناختی-رفتاری، مولفه‌های نظریات دل‌بستگی، روابط شیء، سازنده‌گرایی و روان‌تحلیلی را نیز در خود دارد. بهتر است قبل از صحبت بیشتر درباره طرحواره درمانی به مفهوم طرحواره نگاهی بیندازیم.
منبع: طرحواره درمانی
طرحواره چیست؟
واژه طرحواره به صورت ساختار، قالب یا چهارچوب تعریف می‌شود اما در متون روانشناسی آن را به صورت مجموعه‌ای از باورهای اساسی و الگوهای فکری تعریف می‌کنند که به رفتار افراد در بروز واکنش‌های خود به محیط جهت می‌دهند. به نظر جفری یانگ، طرحوارهها از خاطرات، هیجانات و احساسات بدنی تشکیل شده‌اند، در دوران کودکی و نوجوانی شکل گرفته‌اند، در طول زندگی تداوم می‌یابند، در ارتباط با خود و دیگران هستند و گاهی به‌شدت ناکارآمد می‌باشند. برای کسب اطلاعات بیشتر در زمینه دارو و درمان کلیک کنید.
طرحواره درمانی | انواع طرحوارهها
طرحوارهها شامل دو نوع طرحواره‌های سازگار و طرحواره‌های ناسازگار هستند. در واقع
طرحواره‌های ناسازگار منجر به بروز بسیاری ناآرامی‌ها و تنش‌های روانی در افراد می‌شوند.
طرحواره‌های ناسازگار اولیه به چه معنا هستند؟
این طرحوارهها الگوهای عمیقی هستند که از جنس خاطره، هیجان، احساس‌های بدنی و شناخت واژه‌ها می‌باشند؛ نکته حائز اهمیت آن است که طرحواره‌های ناسازگار اولیه با جنبه‌های منفی تجارب دوران کودکی گره خورده و به شیوه‌ای مشخص در تمام زندگی تکرار می‌شوند. به عبارتی، طرحواره‌های ناسازگار اولیه به عقاید منفی درباره خود، دیگران و جهان اشاره دارند.
به بیان جفری یانگ، تمامی انسان‌ها با 5 نیاز بنیادین هیجانی متولد می‌شوند و اگر این نیازها برآورده نشوند منجر به شکل‌گیری طرحواره‌های ناسازگار خواهند شد که در ادامه به بیان آن‌ها خواهیم پرداخت.
| ردیف | نیاز بنیادین هیجانی | طرحواره ناسازگار مربوطه |
| 1 | نیاز به امنیت، ثبات و دل‌بستگی ایمن به دیگران | طرحواره رهاشدگی/بی‌ثباتیطرحواره بی‌اعتمادی/بدرفتاری
طرحواره محرومیت هیجانی طرحواره شرم و نقص طرحواره انزوای اجتماعی/احساس بیگانگی |
| 2 | طرحواره درمانی | نیاز به کفایت، استقلال و ابراز وجود | طرحواره وابستگیطرحواره آسیب‌پذیری
طرحواره خویشتن تحول‌نیافته طرحواره شکست |
| 3 | نیاز به آزادی در بیان خواسته‌ها و نیازهای سالم | طرحواره استحقاقطرحواره خویشتن‌داری ناکافی |
| 4 | نیاز به تفریح و خودانگیختگی | طرحواره ایثارگری افراطیطرحواره اطاعت
طرحواره پذیرش‌جویی و جلب توجه |
| 5 | نیاز به محدودیت‌های واقع‌بینانه | طرحواره منفی‌گراییطرحواره بازداری هیجانی
طرحواره ملاک‌های سخت‌گیرانه طرحواره تنبیه‌گری |
در اینجا نگاهی به تعاریف محدود هر یک از طرحوارهها می‌اندازیم.
طرحواره درمانی | طرحواره رهاشدگی: فرد با این طرحواره به صورت مستمر نگران از دست دادن نزدیکان خود است.
طرحواره بی‌اعتمادی: افراد دارای این طرحواره منتظر ضربه و آسیب از سوی دیگران هستند.
طرحواره محرومیت هیجانی: افراد با داشتن این طرحواره احساس کمبود محبت می‌کنند و به دنبال یک هم‌درد هستند.
طرحواره شرم و نقص: این افراد در هر زمان احساس پوچی و بی‌ارزشی می‌کنند.
طرحواره انزوای اجتماعی: طرز تفکر این افراد این است که برای جامعه فردی بی‌ثمر هستند.
طرحواره درمانی | طرحواره وابستگی: این افراد نمی‌توانند کارها و اعمال روزمره خود را به‌درستی انجام دهند.
طرحواره آسیب‌پذیری: این افراد دارای اضطراب و تنش هستند و به صورت دائم منتظر بروز رویدادها و اتفاقات ناگوار می‌باشند.
طرحواره خویشتن تحول نیافته: این افراد احساس وابستگی شدید نسبت به اطرافیان خود دارند.
طرحواره شکست: این افراد به صورت دائم احساس شکست و عدم رضایت از زندگی می‌کنند.
طرحواره استحقاق: این افراد به دنبال بهترین‌ها و برترین‌ها هستند و هیچ توجهی به دیگران ندارند.
طرحواره خویشتن‌داری ناکافی: این افراد بیمار همواره بر روی خود و کارهایش احساس مدیریت ندارد و به دیگران آسیب می‌زند.
طرحواره ایثارگری افراطی: این افراد نیازها و خواسته‌های خود را نمی‌توانند به درستی انجام دهند و همواره قدرت نه گفتن به دیگران را ندارند.
طرحواره درمانی | طرحواره اطاعت: فرد در این زمان خود را تابع دیگران می‌داند و همواره و در تمامی شرایط باید به همگان به صورت اجباری و زوری اطاعت گوید.
طرحواره پذیرش‌جویی و جلب توجه: افراد خود در جایگاهی بوده که مدام به دنبال جلب توجه و احساس رضایت‌مندی از دیگران هستند.
طرحواره منفی‌گرایی: این بیماران نسبت به تمامی اتفاقات اطراف و دیگران احساس بدبینی می‌کنند.
طرحواره بازداری هیجانی: این افراد احساسات متفاوت خود اعم از خشم، ناراحتی، شادی و … را به خاطر ترس از دست دادن دیگران بروز نمی‌دهند.
طرحواره ملاک‌های سخت‌گیرانه: این افراد نسبت به تمامی امور سخت‌گیر هستند و از دیگران عیب‌جویی می‌کنند.
طرحواره تنبیه‌گری: افراد دارای این طرحواره این دیدگاه را دارند که به خاطر تمامی اشتباهات باید به شدت تنبیه شوند.
طرحواره درمانی | چه عواملی در ایجاد طرحوارهها نقش دارند؟
خلق‌وخوی کودک و شیوه‌های فرزندپروری مشخص می‌کند کدام طرحوارهها ساخته شوند. روزهایی که شخصیت ما در حال شکل‌گیری بوده است، طرحوارهها هم به سرعت خود را به شخصیت ما تحمیل کرده‌اند.
در چه خانواده‌ای بزرگ شده‌ایم؟
رفتار پدر و مادر با ما چگونه بوده‌است؟
آیا در میان خانواده و اطرافیان احساس امنیت می‌کردیم؟
آیا از مراقبان خود احساس ارزشمندی دریافت می‌کردیم؟
و بسیاری سوالات دیگر که همه در ساختن باورهای بنیادین ما نقش بسزایی داشته‌اند.
برای اطلاعات بیشتر در زمینه مشاوره تلفنی کلیک کنید.
طرحواره درمانی | سبک‌های مقابله با طرحوارهها
اما شاید سوال پیش بیاید که افراد به‌طور عادی و بدون درمانگر چطور با این طرحوارهها مواجه می‌شوند؟ جفری یانگ معتقد است که تمامی انسان‌ها به‌طور ناخودآگاه، از یک یا چند سبک مقابله‌ای برای رویارویی با این باورها استفاده می‌کنند که به‌طور خلاصه موارد زیر را شامل می‌شود.
تسلیم: پذیرش محض و بدون چون و چرا
اجتناب: دوری‌گزینی کامل
جبران افراطی: مخالفت و جنگیدن
با توجه به ویژگی‌های شخصیتی فرد، یکی از این سه سبک به‌طور غالب‌تری وجود دارد که به رفتارهای او جهت می‌دهد. البته روان‌تحلیل‌گرها ادعا دارند که این سبک‌های مقابله‌ای همان مکانیزم‌های دفاعی هستند.
طرحواره درمانی چیست؟
یکی از روش‌های درمانی تلفیقی که از چندین رویکرد به‌طور همزمان استفاده می‌کند، طرحواره درمانی (Schema Therapy) است. این روش، توسط جفری یانگ، روان‌شناس برجسته آمریکایی، پایه‌گذاری شد. در روش طرحواره درمانی رواندرمانگر به‌دنبال آن است تا بسیاری از طرحواره‌های ناسازگار اولیه را که برخی از کتاب‌های روانشناسی عامیانه به آن (تله‌های زندگی یا Life Traps) نیز می‌گویند، مورد توجه قرار دهد.
در واقع طرحواره درمانی برای پیشگیری از بروز بسیاری اختلالات روانی و یا مداخله و درمان آن‌ها به‌کار برده می‌شود. یکی از اصول مهم در این روش این است که مشکلات بیماران را به‌صورت ریشه‌ای بازیابی می‌کنند و به‌دنبال حل آن‌ها هستند. طرحواره درمانگران بر این باورند که دلیل اصلی بسیاری از مشکلات کنونی، ریشه در دوره کودکی و نوجوانی دارد که با دستیابی به آن‌ها می‌توانند برطرف شوند.
در این روش رواندرمانگر سعی دارد تا در وهله اول به باورهای بنیادین و یا همان طرحواره‌های فرد دست پیدا کند. سپس آن‌ها را به چالش بکشد و از طریق تکنیک‌های مشخص، به فرد کمک کند تا الگوهای پیشین را کنار گذاشته و طرحواره‌های جدیدی را جایگزین کند.
چرا رویکرد طرحواره درمانی؟
همان‌طور که گفته شد این رویکرد نوین، برای تشخیص و مداخله درمانی از چندین متد روز دنیا با تکنیک‌های مختلف استفاده می‌کند و در درمان اختلالات شخصیت و اضطرابی کاربرد فراوان دارد. بنابراین قادر است به مولفه‌های شخصیت و ذهن فرد به‌طور یکپارچه نگاه کرده و مسئله پیش رو را حل کند. برای شناخت بیشتر در زمینه درمان اضطراب کلیک کنید.
دستیابی و پیدا کردن بینش نسبت به برخی طرحوارهها شاید از طریق بسیاری کتب خودیاری راحت باشد، اما هیچ‌گاه نمی‌توان طرحواره‌های پیچیده را به تنهایی و بدون کمک رواندرمانگر پیدا کرده و یا بازسازی نمود. بهتر است بدانیم که افراد دارای سلامت روان نیز طرحواره ناسازگاری در خود دارند که اگرچه ملایم‌تر و انعطاف‌پذیرترند اما می‌توانند فرد را در معرض ابتلا به اختلالات متداول قرار دهند. برای دریافت مشاوره در زمینه طرحواره درمانی میتوانید با مرکز مشاوره روانشناسی کانون مشاوران تماس بگیرید.
منبع: طرحواره درمانی